Zachowek

Zachowek to według definicji słownikowej część spadku, jaką osoby najbliższe spadkodawcy muszą otrzymać niezależnie od woli zmarłego.

Instytucja zachowku ma służyć ochronie interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonanych przez niego rozporządzeń, które zawarł w testamencie, ale także darowizn poczynionych za jego życia.

Z orzecznictwa sądowego wynika, że zachowek realizuje kluczowe ze społecznego i prawnego punktu widzenia funkcje: funkcję alimentacyjną, stwarzając ekonomiczne podstawy egzystencji dla najbliższych członków rodziny, związaną z nią funkcję zabezpieczającą, funkcję ochronną dla rodziny pojmowanej jako wspólnota, funkcję dystrybucyjną oraz funkcję solidarnościową.

Prawo do zachowku jest wierzytelnością. Jest to wierzytelność pieniężna, dziedziczna i zbywalna. Roszczenie o zachowek zaliczane jest do długów spadkowych.

Co do zasady, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci darowizny, czy też samego powołania do dziedziczenia, czy też nie jest zapisobiorcą, to zachowek staje się roszczeniem o zapłatę.

Do kręgu osób uprawnionych do zachowku należą:

  1. zstępni.
  2. małżonek spadkodawcy.
  3. rodzice spadkodawcy.
Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje osobie, która:
  1. należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku.
  2. dziedziczyłaby z ustawy w danym przypadku.
  3. nie została wydziedziczona.
  4. nie otrzymała w inny sposób przysporzenia, które wypełnia roszczenie o zachowek.

Uprawnienie do zachowku nie przysługuje spadkobiercy:

  1. uznanemu za niegodnego.
  2. małżonkowi wyłączonemu od dziedziczenia.
  3. małżonkowi, w stosunku do którego orzeczono separację.
  4. spadkobiercy, który zrzekł się dziedziczenia, albo który odrzucił spadek, a także spadkobiercy wydziedziczonemu.
O wysokości zachowku decydują dwa najważniejsze czynniki:
  1. kwalifikacje osobiste uprawnionego, a więc ego małoletniość lub trwała niezdolność do pracy.
  2. wartość udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym.

Sprawy o zapłatę zachowku należą do spraw spadkowych. W rejestrze spadkowym można sprawdzić, czy w danej sprawie wydano postanowienie o stwierdzeniu nabyciu spadku, czy też notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Spis inwentarza

Spis inwentarza kojarzy się bardziej z ewidencją zwierząt hodowlanych niż ze sprawami spadkowymi. Niemniej jednak jest to instytucja prawa spadkowego.

Jedną z metod zabezpieczenia majątku spadkowego jest przeprowadzenie spisu inwentarza. Polega to na ustaleniu oraz wymienieniu całego majątku spadkowego, ale także długów spadkowych. Należy przy tym określić wartości każdego z przedmiotów wchodzących w skład spadku, a także obliczyć wartość czystego spadku. Wszystko to ma związek z zabezpieczeniem spadku.

Poza tym omawiany spis wyznacza zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Ma to także znaczenie w postępowaniu o dział spadku. Można więc stwierdzić, że celem spisu jest ustalenie majątku spadkodawcy dla wyznaczenia kwotowych granic odpowiedzialności za długi spadkowe. Wpływa to na sytuację spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza oraz w przypadku ujawnienia zapisu windykacyjnego.

Osobowy uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o spis inwentarza to na przykład:

  1. spadkobierca
  2. uprawniony do zachowku
  3. zapisobiorca
  4. wykonawca testamentu

Katalog ten jest więc szerszy niż katalog uprawnionych do sporządzenia wykazu inwentarza. Wniosek można złożyć do sądu albo komornika.

Od postanowienia w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza, wydanego na podstawie art. 644 w związku z art. 637 § 2 kpc, przysługuje apelacja.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23.08.2006 r., III CZP 52/06

Należy dodać, że tak sporządzony spis ma charakter dokumentu urzędowego. W danej sprawie spadkowej można sporządzić tylko jeden spis.

Odszkodowanie

W razie wyrządzenia szkody, która dotyczy osoby, poszkodowanemu należy się odpowiednie odszkodowanie.

Co do zasady wyróżniamy dwa rodzaje szkód na osobie:

  • szkodę majątkową.
  • krzywdę niemajątkową.

Poszkodowany jest osobą uprawnioną do uzyskania odpowiedniej kompensaty w przypadku doznania, którejkolwiek z wymienionych rodzajów szkód.

Za uszkodzenie ciała uznaje się wszelkie rodzaje naruszenie integralności cielesnej, które pozostawia ślady wewnętrzne oraz zewnętrzne.

Natomiast rozstrój zdrowia to inaczej wszelkie inne zakłócenia funkcjonowania organizmu, a więc wszelkie nerwice czy też choroby psychiczne.

Po pewnym czasie leczenia w warunkach szpitalnych pojawia się często konieczność dalszego leczenia w warunkach domowych. Wtedy to osoby najbliższe dla poszkodowanego podejmują nad nim dalszą opiekę.

Z orzecznictwa sądowego wynika,  że nie jest istotne, czy opieka wykonywana jest przez osobę najbliższą, czy też trudniącą się tym zawodowo.

Fakt ponoszenia ciężaru opieki nad poszkodowanym w czasie leczenia przez członków najbliższej rodziny nie zwalnia sprawcy szkody od zwrotu kwot obejmujących te świadczenia. Inaczej mówiąc, ma to istotny wpływ na odszkodowanie.

W celu ustalenia kosztów opieki sprawowanej nad poszkodowanym powinno przyjmować się koszty wynagrodzenia osoby mającej odpowiednie kwalifikacje do wykonywania tych czynności.

Pojawiają się też orzeczenia, gdzie twierdzi się, że przy opiece sprawowanej przez członków rodziny bardziej adekwatne jest stosowanie stawek właściwych dla zlecenia usług pomocy domowej. Doświadczenie życiowe ma wskazywać, że usługi zawierane w zakresie usług opiekuńczych oraz bytowych są opłacane na poziomie nieco wyższym niż minimalny.

Poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie. Taka teza wynika z uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego w sprawie sygn. akt III CZP 31/19 z dnia 22 lipca 2020 r.

Nie sposób pominąć mediacji jako alternatywnego sposobu uzyskania odszkodowania. W każdej sprawie dotyczącej tego rodzaju roszczeń możliwe jest przeprowadzenie postępowania mediacyjnego. Dopuszczalna jest mediacja sądowa oraz umowna.

Dział spadku w mediacji

W postępowaniu o dział spadku możliwe jest rozwiązywanie sprawy poprzez mediację. Jest to instytucja, która służy polubownemu rozwiązywaniu sporów. Mediacja może być prowadzona poza postępowaniem sądowym. Stanowi to zatem alternatywną formę rozwiązywania konfliktów. Zalety mediacji to: dobrowolność, neutralność mediatora, nieformalność i krótki czas trwania postępowania oraz niejawność. Celem mediacji jest doprowadzenie do wypracowania ugody, która jest zawierana przed mediatorem. Ugoda zawarta przed mediatorem ma po jej zatwierdzeniu przez sąd moc ugody sądowej.

Sprawy o dział spadku mogą być załatwiane w drodze mediacji. Mediacja w sprawach działowych może dotyczyć na przykład ruchomości oraz innych prawa majątkowych wchodzących w skład spadku.

Co więcej, mediację można przeprowadzić na podstawie umowy o mediację. Nie ma zatem konieczności składania wniosku do sądu o dział spadku. W umowie o mediację należy wskazać przedmiot mediacji oraz osobę mediatora. Nadto w sprawie działu spadku należy oznaczyć przedmioty objęte wspólnością majątku spadkowego.

Przyspieszenie wpisu do księgi wieczystej

Dla osoby, która nabyła nieruchomość oraz zaciągnęła kredyt w tym celu, bardzo ważne jest sprawne uzyskanie wpisu prawa własności oraz ujawnienie hipoteki w księdze wieczystej. Z dostępnych publikacji wynika, że czas rozpoznania wpisu do księgi wieczystej może wahać się od 3 do 8 miesięcy.

Za chwilę złożenia wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym uznawana jest chwila wpływu wniosku do sądu prowadzącego księgi wieczyste.

Przy czym w odniesieniu do wniosków składanych przez notariuszy (komorników, naczelników urzędów skarbowych) za pośrednictwem systemu teleinformatycznego za chwilę wpływu wniosku o wpis uważa się godzinę, minutę i sekundę umieszczenia wniosku w systemie.

Wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu. Co do pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych (hipoteki) wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu. Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo.

Przyspieszyć załatwienie sprawy można składając pismo z prośbą o szybsze rozpoznanie wniosku. Na pewno przydatne byłoby umotywowanie takiej prośby. Ostatecznie można złożyć skargę na przewlekłość postępowania. Skarga powinna zawierać wniosek o stwierdzenie przewlekłości oraz o zapłatę od Skarbu Państwa odpowiedniej sumy pieniężnej w wysokości od 2.000 zł do 20.000 zł. Z orzecznictwa sądowego wynika, że tego typu skargi są uwzględniane.

Przedawnienie

Sąd Rejonowy w Opolu podzielił moją argumentację i uwzględnił w całości powództwo. W długotrwałym procesie jedną z kwestii spornych był przedawnienie. Oponowałem zasadności zarzutu przedawnienia, wskazując na to, że pozwany zrzekł się tego zarzutu.

Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia stanowi jednostronną czynności, której dokonanie nie wymaga zachowania formy szczególnej. Zrzeczenia się można dokonać przed wszczęciem procesu, jak i w trakcie postępowania sądowego.

Możliwe jest zrzeczenie się zarzutu przedawnienia w sposób dorozumiany, jeśli zamiar owego zrzeczenia się będzie wynikał w sposób niewątpliwy z towarzyszących takiemu oświadczeniu okoliczności. Okoliczności takie to na przykład: pertraktacje dłużnika z wierzycielem na temat rozłożenia długu na raty, zawarcie umowy nowacyjnej, zawarcie ugody sądowej lub pozasądowej.

 

Orzeczenia sądowe z sierpnia 2020 r.

  • Z przepisu art. 4 pkt 7 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym ustanawiającego legalną definicję przewozu regularnego wynika, że w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym jest nim publiczny przewóz osób i ich bagażu w określonych odstępach czasu i określonymi trasami, na zasadach określonych w ustawie i w ustawie z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe. Jeżeli, w rozumieniu wskazanej regulacji „przewozem regularnym jest publiczny przewóz osób i ich bagażu w określonych odstępach czasu i określonymi trasami (…)”, to w pełni zasadne jest podkreślenie znaczenia tej jego cechy, którą jest cykliczność (stałe: trasa, przystanki, godziny odjazdu i przyjazdu) oraz dostępność dla każdego potencjalnego klienta, który dowiedział się o przewozie z ogłoszenia o powszechnym charakterze, co w tym też kontekście oznacza również, że nie ma żadnego znaczenia to, ilu dokładnie pasażerów znajdowało się w zatrzymanym do kontroli pojeździe (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13-08-2020 r., II GSK 93/18).
  • Sąd jest uprawniony – na podstawie art. 159 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2460 ze zm.) – do zażądania od podmiotu związanego tajemnicą telekomunikacyjną informacji pozwalających zweryfikować twierdzenie powoda, że czynu naruszającego dobra osobiste dopuścił się pozwany w sprawie (uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 06-08-2020 r., III CZP 78/19).
  • Zgłoszenie ubezpieczycielowi zdarzenia objętego ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej przerywało w stosunku do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego – na podstawie art. 819 § 4 KC w związku z art. 51 ust. 4 pkt 1 i art. 4 pkt 1 oraz art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.) – bieg terminu przedawnienia roszczeń niezgłoszonych w postępowaniu prowadzonym przed ubezpieczycielem sprawcy, lecz wypływających ze zdarzenia wyrządzającego szkodę (uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 06-08-2020 r., III CZP 76/19).
  • Skarga wierzyciela hipotecznego na niedokonanie z urzędu wpisu hipoteki do księgi wieczystej podlega odrzuceniu także wtedy, gdy do założenia tej księgi doszło na skutek wniosku o bezobciążeniowe odłączenie części nieruchomości sprzedanej w postępowaniu upadłościowym (art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 2204 w zw. z art. 313 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228) (uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 06-08-2020 r., III CZP 77/19).

Czy zawsze trzeba być osobiście w sądzie?

W postępowaniu cywilnym, gdy świadek nie jest w stanie stawić się przed sądem (np. ze względu na stan zdrowia), przesłuchanie może przeprowadzić jeden z sędziów wyznaczonych ze składu sędziowskiego albo też przesłuchania dokona inny sąd w miejscu pobytu świadka.

Natomiast, jeśli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd może postanowić, że przeprowadzenie dowodu nastąpi przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość.

Praktycznie każdy sąd okręgowy dysponuje zestawami do przeprowadzania tzw. wideokonferencji (tutaj szczegółowo informacje przekazuje Sąd Okręgowy w Opolu).

Od pewnego czasu, świadek może złożyć zeznania na piśmie, jeśli tak postanowi sąd.

W postępowaniu karnym świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu.

Poza tym przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przed sądem w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy (albo też: asystent sędziego, urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa, funkcjonariusz Służby Więziennej, urzędnik konsularny).

W czasie stanu zagrożenia epidemicznego sprawę rozpoznawaną w postępowaniu cywilnym można przeprowadzić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Osoby uczestniczące w takiej sprawie nie muszą przebywać w budynku sądu.

Jest też możliwe, aby zrezygnować z przeprowadzania rozprawy, a także nie przeprowadzać jej w formie zdalnej, a sprawę rozpoznać na posiedzeniu niejawnym. W tym przypadku strona powinna złożyć oświadczenie, że się temu nie sprzeciwia.

Adwokat Roman Gładysz dysponuje środkami technicznymi oraz doświadczeniem w prowadzeniu spraw na odległość.

Misselling

Działanie przedsiębiorcy może stanowić praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, gdy na przykład przedsiębiorca proponuje konsumentom nabycie usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponuje nabycie tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru (misselling).

Misselling polega na nieadekwatność produktu do charakteru, profilu lub potrzeb konsumenta, braku wyjaśnień o sposobach i czasie likwidacji instrumentu, braku informacji o konstrukcji instrumentu i strukturze portfela inwestycyjnego, braku informacji o stopniu ryzyka instrumentu. W konsekwencji może być uznane za nieuczciwą praktykę rynkową.

Istotne jest to, że przedsiębiorca po uzyskaniu od konsumenta informacji o jego stanie majątkowym oraz zobowiązaniach, powinien dokonać rzetelnej oceny możliwości i umiejętności podejmowania przez niego decyzji dotyczących inwestowania w produkty, jakimi są np. obligacje korporacyjne. Obligacje tego rodzaju to produkt o wysokim ryzyku inwestycyjnym.

Sposób oferowania obligacji korporacyjnych powinien być poprzedzony dokładną analizą potrzeb i oczekiwań konsumenta. Przedsiębiorca powinien przekazać konsumentowi przed podpisaniem umowy dokładne informacje o cechach produktu i związanych z nimi ryzykach i to w formie dostosowanej do możliwości poznawczych konsumenta.

Zniekształcenie zachowania rynkowego przeciętnego konsumenta polega na podjęciu lub możliwości podjęcia określonej decyzji dotyczącej umowy, w sytuacji, gdy wobec innego (uczciwego) zachowania (praktyki rynkowej) przedsiębiorcy, konsument podjąłby lub mógłby podjąć decyzję odmienną.

W konsekwencji konsument może domagać się zapłaty od przedsiębiorcy odszkodowania.

Jeden z polskich przedsiębiorców, który według nieprawomocnych decyzji Prezesa Urzędu Konkurencji i Konsumentów mógł stosować praktykę missellingu, poinformował, że reklamacje w tych sprawach złożył około 2000 osób. Podpisano 71 ugód, a w 83 przypadkach prowadzone są negocjacje.

Adwokat Roman Gładysz prowadzi sprawy o zapłatę odszkodowania z tytułu missellingu, który dotyczył oferowania obligacji korporacyjnych.

Orzeczenia sądowe z lipca 2020 r.

  • Świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 3851 § 1 zd. 2 kc (Uchwała Sądu Najwyższego-Izba Cywilna z dnia 17.07.2020 r., III CZP 75/19).
  • Porozumienie wekslowe, w którym wskazano, że wierzyciel może opatrzyć weksel gwarancyjny in blanco datą płatności według swego uznania, nie upoważnia do uzupełnienie weksla datą płatności przypadającą po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego (Uchwała Sądu Najwyższego-Izba Cywilna z dnia 17.07.2020 r., III CZP 72/19).
  • Poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art. 444 § 1 kc odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie (Uchwała Sądu Najwyższego-Izba Cywilna z dnia 22.07.2020 r., III CZP 31/19).