Błąd co do prawa

Odpowiedzialność za czyny opisane w przepisach kodeksu karnego skarbowego wynika bardzo często z naruszeń przepisów prawa finansowego.

art. 10 § 4 kodeksu karnego skarbowego

Nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego karalności.

Jest to tzw. błąd co do prawa. Inaczej mówiąc, jest to sytuacja, kiedy sprawca pozostaje w nieświadomości karalności danego zachowania.

W prawie karnym skarbowym znamiona czynów zabronionych definiowane są przez przepisy szeroko rozumianego prawa finansowego. Przepisy prawa finansowego spełniają zatem podwójną rolę:

  • określają znamiona poszczególnych czynów.
  • decydują o bezprawności czynu.

Nieznajomość norm, które kształtują znamiona czynu, może stanowić o błędzie co do faktu. Jest tak, gdyż w prawie karnym skarbowym do rozpoznania znamion czynu konieczna jest wiedza o przepisach prawa finansowego.

Oznacza to, że błąd co do tego, że działa się wbrew przepisom, można wiązać z sytuacjami:

  1. sprawca nie zna przepisu prawa finansowego.
  2. sprawca zna przepis prawa finansowego, ale nie wie tego, że naruszenie tego przepisu jest karalne przez prawo karne skarbowe.

Właśnie w punkcie drugim można stwierdzić, że występuje nieświadomość karalności czynu. Przy czym od odpowiedzialności karnej skarbowej uwalnia tylko usprawiedliwiona nieświadomość karalności.

Za przyczynę nieświadomości sprawcy uznaje się więc niski stopień jasności przepisu. Organ podatkowy nie może wymagać od sprawcy stosowania norm prawnych, z którymi sprawca nie miał możliwości należycie się zapoznać. Podstawę egzekwowania prawa stanowi jego faktyczna znajomość. Nie można podatnikowi czynić zarzutu naruszenia przepisów, z których interpretacją mają trudności same organy podatkowe.

Orzeczenia sądowe – styczeń 2021 r.

  • Skorzystanie przez oskarżonego, z uwagi na jego sytuację majątkową, z pomocy obrońcy z urzędu w celu zbadania podstaw do wniesienia skargi, może zasadniczo nastąpić tylko raz i sąd nie jest zobligowany do wyznaczenia kolejnego obrońcy z urzędu (postanowienie Sądu Najwyższego– Izba Karna z dnia 27.01.2021 r., sygn. akt IV KZ 3/21).
  • Spis inwentarza sporządzony na podstawie art. 69 ust. 1 prawa upadłościowego jest oświadczeniem wiedzy syndyka i nie zmienia statusu prawnego rzeczy. Przed wpisem do spisu inwentarza syndyk jest uprawniony do oceny czy dane prawo wchodzi w skład masy upadłości i ustala jej skład, a więc jest uprawniony do wyłączenia danych rzeczy na tym etapie postępowania. Z art. 68 i art. 69 ust. 3 wynika, że jeżeli na podstawie dokumentów upadłego lub dokumentów bezspornych albo w wyniku oceny posiadania uzasadnione jest ustalenie, że prawa majątkowe należą do osoby trzeciej, to nie podlegają one wciągnięciu do spisu (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28.01.2021 r., sygn. akt IV CSK 532/20).
  • Instytucja wstrzymania wykonania wyroku, określona w art. 532 § 1 kpk, ma charakter wyjątkowy, a potrzeby jej zastosowania nie może uzasadniać sama czynność wniesienia kasacji. Potrzeba ta aktualizuje się dopiero wówczas, gdy bądź to (niezależnie od przyszłego rozstrzygnięcia co do zasadności skargi kasacyjnej) już wcześniej można stwierdzić zaistnienie istotnych powodów do uznania słuszności tej kasacji, bądź też wówczas, gdy strona wykaże odrębnie istnienie szczególnych okoliczności powodujących, że wykonywanie lub wykonanie orzeczenia pociągałoby za sobą wyjątkowo dolegliwe i w zasadzie nieodwracalne skutki (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 26.01.2021 r., sygn. akt II KK 375/20).
  • Sąd pracy ma prawo samodzielnie ustalać przesłanki z art. 52 § 1 pkt 1 kp, a zatem postawienie pracownikowi zarzutu popełnienia przestępstwa nie decyduje o zasadności dopuszczenia się przez niego ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy z dnia 21.01.2021 r., sygn. akt III PSK 14/21).
  • Określony w przepisie art. 52 § 2 kp termin rozpoczyna swój bieg z chwilą powzięcia przez pracodawcę lub osobę go reprezentującą wiarygodnej informacji o naruszeniu przez pracownika obowiązków pracowniczych. Istotne jest zatem, kiedy pracodawca miał możliwość sprawdzenia i przekonania się o słuszności obciążających pracownika zarzutów, nie zaś moment, w którym uzyskał informacje o jego nagannym zachowaniu. W konsekwencji, gdy pracodawca uzyskał informację o nagannym zachowaniu pracownika, przeprowadził postępowanie wyjaśniające w firmie i postępowanie to dowiodło winy pracownika, miesięczny termin na zwolnienie dyscyplinarne liczy się od zakończenia tego postępowania. Ono bowiem doprowadziło do potwierdzenia wcześniejszych zarzutów i dowiodło winy pracownika (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy z dnia 21.01.2021 r., sygn. akt III PSK 8/21).
  • Sąd Najwyższy nie jest sądem, który nadaje klauzulę wykonalności – nawet swoim własnym orzeczeniom. Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu Najwyższego jest sąd pierwszej instancji. Dotyczy to również postanowienia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy z dnia 11.01.2021 r., sygn. akt I UK 388/19).
  • Postępowanie toczące się na podstawie art. 29 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, zmierzające do zbadania, czy istnieje potrzeba przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie bez jej zgody, stanowi ingerencję w konstytucyjne prawo wolności i nietykalności człowieka. Konsekwencje orzeczeń wydawanych na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego uzasadniają zatem ścisłe wykładanie jej przepisów i przestrzeganie bezwzględnego wymogu, by rozstrzygnięcie wydane na jej podstawie było celowe z punktu widzenia dobra i interesu osoby, której dotyczy. Kontrola sądu, czy w danym stanie faktycznym wystąpiły przesłanki ustawowe, wymaga wnikliwej oceny, opartej na dowodzie w postaci opinii biegłego lub zespołu biegłych z zakresu psychiatrii, a to z tej przyczyny, że elementem stanu faktycznego decydującego o uwzględnieniu wniosku jest opis stanu zdrowia psychicznego (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 07.01.2021 r., sygn. akt V CSK 452/20).