Niegodność dziedziczenia: ważne zmiany

Niegodność dziedziczenia to instytucja prawa spadkowego, która stanowi reakcję na niezgodne z porządkiem prawnym zachowania osób otrzymujących ze spadku korzyści. Inaczej mówiąc, przepisy pozwalają na to, aby sąd wyłączył niegodnego spadkobiercę od dziedziczenia.

W ostatnim czasie doszło do ważnych zmian, jeśli chodzi o instytucję niegodności dziedziczenia. Z dniem 15 listopada 2023 r. wprowadzono dwie nowe przesłanki, które umożliwiają stwierdzenie niegodności dziedziczenia. Są to:

uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową.
uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Za uporczywe uważa się działanie o charakterze długotrwałym, powtarzalnym, nacechowanym złą wolą i nieustępliwością. Pojęcie to służy podkreśleniu intensywności wymienionych nagannych zachowań.

Pierwsza przesłanka pozwala na uznanie za niegodną dziedziczenia osobę, która za życia spadkodawcy nie łożyła na niego alimentów. Jest to przecież obowiązek rodzinny o podstawowym charakterze.

Druga przesłana polega na uchylaniu się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą.

Należy dodać, że to zawsze sąd orzeka o niegodności dziedziczenia. Oznacza to, że spadkobierca uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie istniał w chwili śmierci spadkodawcy. Poza tym traci on uprawnienie do uzyskania zachowku. Dodać trzeba, że trzeba rozróżniać niegodność dziedziczenia od wydziedziczenia.

Niegodność dziedziczenia: adwokat doradza

Przede wszystkim to sąd po przeprowadzeniu postępowania decyduje o niegodności dziedziczenia. Oznacza to konieczność złożenia odpowiedniego pozwu. Do pozwu należy dołączyć właściwe wnioski dowodowe. Bez tego nie ma szans na powodzenie sprawy sądowej.

W tego typu sprawach najlepszym rozwiązaniem jest umówienie się z doświadczonym adwokatem na poradę prawną. Podczas spotkania w kancelarii adwokackiej w Opolu można omówić wszystkie aspekty sprawy. Bardzo ważne jest przecież dobranie optymalnych rozwiązań prawnych, które pozwolą na skuteczne uznanie niegodności dziedziczenia.

Zachowek

Zachowek to według definicji słownikowej część spadku, jaką osoby najbliższe spadkodawcy muszą otrzymać niezależnie od woli zmarłego.

Instytucja zachowku ma służyć ochronie interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonanych przez niego rozporządzeń, które zawarł w testamencie, ale także darowizn poczynionych za jego życia.

Z orzecznictwa sądowego wynika, że zachowek realizuje kluczowe ze społecznego i prawnego punktu widzenia funkcje: funkcję alimentacyjną, stwarzając ekonomiczne podstawy egzystencji dla najbliższych członków rodziny, związaną z nią funkcję zabezpieczającą, funkcję ochronną dla rodziny pojmowanej jako wspólnota, funkcję dystrybucyjną oraz funkcję solidarnościową.

Prawo do zachowku jest wierzytelnością. Jest to wierzytelność pieniężna, dziedziczna i zbywalna. Roszczenie o zachowek zaliczane jest do długów spadkowych.

Co do zasady, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci darowizny, czy też samego powołania do dziedziczenia, czy też nie jest zapisobiorcą, to zachowek staje się roszczeniem o zapłatę.

Do kręgu osób uprawnionych do zachowku należą:

zstępni.
małżonek spadkodawcy.
rodzice spadkodawcy.

Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje osobie, która:

należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku.
dziedziczyłaby z ustawy w danym przypadku.
nie została wydziedziczona.
nie otrzymała w inny sposób przysporzenia, które wypełnia roszczenie o zachowek.

Uprawnienie do zachowku nie przysługuje spadkobiercy:

uznanemu za niegodnego.
małżonkowi wyłączonemu od dziedziczenia.
małżonkowi, w stosunku do którego orzeczono separację.
spadkobiercy, który zrzekł się dziedziczenia, albo który odrzucił spadek, a także spadkobiercy wydziedziczonemu.

O wysokości zachowku decydują dwa najważniejsze czynniki:

kwalifikacje osobiste uprawnionego, a więc ego małoletniość lub trwała niezdolność do pracy.
wartość udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym.

Sprawy o zapłatę zachowku należą do spraw spadkowych. W rejestrze spadkowym można sprawdzić, czy w danej sprawie wydano postanowienie o stwierdzeniu nabyciu spadku, czy też notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Spis inwentarza

Spis inwentarza kojarzy się bardziej z ewidencją zwierząt hodowlanych niż ze sprawami spadkowymi. Niemniej jednak jest to instytucja prawa spadkowego.

Jedną z metod zabezpieczenia majątku spadkowego jest przeprowadzenie spisu inwentarza. Polega to na ustaleniu oraz wymienieniu całego majątku spadkowego, ale także długów spadkowych. Należy przy tym określić wartości każdego z przedmiotów wchodzących w skład spadku, a także obliczyć wartość czystego spadku. Wszystko to ma związek z zabezpieczeniem spadku.

Poza tym omawiany spis wyznacza zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Ma to także znaczenie w postępowaniu o dział spadku. Można więc stwierdzić, że celem spisu jest ustalenie majątku spadkodawcy dla wyznaczenia kwotowych granic odpowiedzialności za długi spadkowe. Wpływa to na sytuację spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza oraz w przypadku ujawnienia zapisu windykacyjnego.

Osobowy uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o spis inwentarza to na przykład:

spadkobierca
uprawniony do zachowku
zapisobiorca
wykonawca testamentu

Katalog ten jest więc szerszy niż katalog uprawnionych do sporządzenia wykazu inwentarza. Wniosek można złożyć do sądu albo komornika.

Od postanowienia w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza, wydanego na podstawie art. 644 w związku z art. 637 § 2 kpc, przysługuje apelacja.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23.08.2006 r., III CZP 52/06

Należy dodać, że tak sporządzony spis ma charakter dokumentu urzędowego. W danej sprawie spadkowej można sporządzić tylko jeden spis.

Dział spadku w mediacji

Dział spadku w mediacji to możliwość polubownego podzielenia majątku po zmarłym. Trzeba pamiętać, że rozwiązywanie konfliktów związanych z dziedziczeniem może być wyjątkowo trudne, zwłaszcza gdy po śmierci bliskiej osoby trzeba podzielić jej majątek. Mediacja stanowi zatem efektywną oraz ciekawą możliwość rozwiązania takiego sporu. Co więcej, nie ma konieczności prowadzenia klasycznej sprawy przed sądem. Dopuszczalne jest zawarcie ugody nawet bez wszczynania postępowania sądowego.

Jakie są zalety działu spadku w mediacji? Przede wszystkim sprawa prowadzona jest przez bezstronnego oraz neutralnego mediatora. Postępowanie nie jest jawne. Bardzo ważne dla stron jest to, że mediator zapewnia komfort wypowiedzi każdej ze stron. Nie narzuca on jednego rozwiązania. Jego rolą jest wspieranie stron w generowaniu możliwych rozwiązań. Jest to zupełnie przeciwieństwo sądowego postępowania o dział spadku. Poza tym mediacja jest odformalizowana. To nie jest postępowanie jak przed sądem.

W jaki sposób można skorzystać z mediacji prowadzonej przez adwokata, który prowadzi kancelarię adwokacką na terenie Opola. Sprawa może dotyczyć spadku położonego w każdej części kraju.

Jeśli już pojawia się myśl o mediacji w sprawie o dział spadku, to znaczy, że jest duża szansa na takie rozwiązanie sprawy.

W tego typu sprawach współpracę z klientem zaczynamy od porady prawnej. Następnie trzeba przygotować umowę o prowadzenie mediacji oraz umówić właściwe spotkanie mediacyjne. Sama mediacja jest prowadzona z udziałem wszystkich zainteresowanych stron. Zapewniam, że nikogo nie pomijam, a każdy ma prawo do wypowiedzenia się na temat sprawy. Jedno spotkanie mediacyjne trwa zazwyczaj od dwóch do trzech godzin. Na zakończenie mediacji przygotowywana jest ugoda, która po jej zatwierdzeniu ma taką samą moc jak orzeczenie sądowe.

Jest jeszcze jedna możliwość przeprowadzenia działu spadku w mediacji. Jeśli jest już prowadzona taka sprawa przed sądem, to strony mogą zaproponować mediację oraz wybrać osobę mediatora. Wtedy sądowi można przekazać takie dane:

– mediator Roman Gładysz, ul. W. Reymonta 14/3, 45-066 Opole

– tel. 796301353, mediacje@adwokatgladysz.pl

Dział spadku w mediacji to skuteczna alternatywa dla sporów sądowych.

Zachowek

Kilka tygodni temu Sąd Okręgowy w Opolu oddalił apelację, utrzymując wyrok sądu rejonowego w sprawie o zachowek. W sprawie tej pełnomocnikiem strony pozwanej był adwokat Roman Gładysz.

Sprawa trwała przez dłuższy czas i dotyczyła nie tylko kwestii samego zachowku, ale też kręgu osób uprawnionych do jego otrzymania.

Prawo do zachowku wynika z pokrewieństwa lub małżeństwa. Jest to prawo do uzyskania określonej wartości pieniężnej. Do chwili otwarcia spadku prawo do zachowku ma charakter potencjalny. Przed śmiercią spadkodawcy nie istnieje prawo do zachowku.

Zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Prawo do zachowku służy tylko tym osobom z kręgu uprawnionych, które w konkretnym przypadku byłyby powołane do spadku z ustawy.

Art. 991 Kodeksu cywilnego
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).